🌟पाशांकुशा एकादशी विशेष : अनावधानाने झालेलीही पापे नष्ट करी...!

🌟एकादशीच्या व्रताला व्रतराज म्हटले जाते कारण वर्षभरातील सर्व व्रतांमध्ये एकादशीचे व्रत सर्वोच्च,सर्वोत्तम,सर्वश्रेष्ठ मानले गेले🌟

   अश्विन महिन्यातील नवरात्रोत्सवानंतर येणाऱ्या एकादशीला पाशांकुशा वा पापांकुशा एकादशी असे म्हटले जाते. प्रत्येक मराठी महिन्याच्या शुद्ध पक्षात आणि वद्य पक्षात एकादशी येते. या प्रत्येक एकादशीचे महत्त्व आणि मान्यता अगदी वेगवेगळ्या आहेत. तसेच या प्रत्येक एकादशीची नावेही अगदी वैशिष्ट्यपूर्ण आहेत. या एकादशींच्या नावावरून त्याचे वेगळेपण आणि महत्त्व विषद होत असते. अश्विन महिन्यातील शुद्ध पक्षात येणाऱ्या पाशांकुशा एकादशीचे महत्त्व, मान्यता, परंपरा, व्रतपूजन, व्रतकथा जाणून घेऊया… असा बोधप्रद संकलित लेख श्री निकोडे कृष्णकुमार गोविंदा गुरूजींचा आहे.... संपादक.

      एकादशीच्या व्रताला व्रतराज म्हटले जाते. कारण वर्षभरातील सर्व व्रतांमध्ये एकादशीचे व्रत सर्वोच्च, सर्वोत्तम, सर्वश्रेष्ठ मानले गेले आहे. पुराणांनुसार, पाशांकुशा एकादशीचे व्रत करणाऱ्यांना एका तपाचे पुण्य प्राप्त होते. पाशांकुशा एकादशीला श्रीविष्णुंच्या पद्मनाभ स्वरुपाचे पूजन करण्याची परंपरा प्रचलित आहे. कुंडलीतील चंद्र कमकुवत असल्यास पाशांकुशा एकादशीचे व्रत आवर्जुन करावे, असे सांगितले जाते. महाभारत काळात श्रीकृष्णाने या एकादशीचे महत्त्व युधिष्ठिराला सांगितले होते. पाशांकुशा एकादशीमुळे सर्व पापांचा नाश होतो. पापातून मुक्तता मिळते. या एकादशीला दानधर्म आणि पवित्र नद्यांमध्ये स्नान करण्याला विशेष महत्त्व असून, याच्या प्रभावामुळे सूर्य यज्ञाचे फलप्राप्त होते, असे सांगितले जाते.

      श्रीराम आणि भरत यांची भेट याच एकादशीच्या दिवशी झाल्याचे सांगतात. संपूर्ण वर्षभरात येणाऱ्या एकदाशींची नावे आणि त्यांचे महत्त्व वेगळे आणि विशेष आहे. पुराणांनुसार, पापरुपी हत्तीवर पुण्य रुपी अंकुशाने नियंत्रण ठेवण्यासाठी या एकादशीला पाशांकुशा एकादशी असे म्हटले जाते. एखाद्या माणसाकडून अनावधानाने जरी पाप घडले, तरी पाशांकुशा एकादशीचे व्रत करावे. असे केल्याने पापांचा नाश होऊन सद्गुणांचा समावेश व्रतकर्त्या व्यक्तीत होतो, असे श्रीकृष्णाने युधिष्ठिराला सांगितल्याचे म्हटले जाते. पाशांकुशा व्रताचरणात मौन बाळगून आराधना करावी, असे सांगितले जाते. विजयादशमीनंतर याच एकादशीदिनी श्रीराम आणि भरत यांची भेट झाली होती, अशी मान्यता आहे. वर्षभरात येणाऱ्या सर्व एकादशी दिनी भगवान श्रीविष्णूंचे पूजन केले जाते. अश्विन महिन्यातील शुद्ध पक्षात येणाऱ्या पाशांकुशा एकादशी दिनी केलेल्या व्रतपूजनाचे विशेष पुण्य प्राप्त होऊन सर्व पापांतून मुक्ती मिळू शकते, अशी मान्यता आहे.

       एकदशीचे व्रताचरण: पाशांकुशा एकदशीचे व्रताचरण करणाऱ्यांनी पहाटे नित्यकर्म आटोपल्यानंतर एकादशी व्रत आणि श्रीविष्णू पूजनाचा संकल्प करावा. श्रीविष्णूंची चौरंगावर स्थापना करावी. यावेळी घटस्थापन करावे. श्रीविष्णूंचे आवाहन करावे. यानंतर पंचामृत अभिषेक अर्पण करून त्याचाच नैवेद्य दाखवावा. मुख्य अभिषेक करावा. अभिषेक झाल्यानंतर वस्त्र, गंध, अक्षता, तुळशीची पाने, ऋतुकालोद्भव फुले, फळे श्रीविष्णूंना अर्पण करावीत. धूप, दीप आणि नैवेद्य दाखवून श्रीविष्णूंची आरती करावी. नैवेद्यामध्ये पिवळ्या रंगाची मिठाई, खीर यांचा समावेश असल्यास उत्तम मानले जाते. यानंतर मनापासून नमस्कार करून सर्वांना प्रसादाचे वाटप करावे. शक्य असल्यास श्रीविष्णूचालीसा, विष्णू सहस्रनामाचे पठण करावे. या एकादशीची व्रतकथा ऐकवी. यथाशक्ती दान करावे, असे शास्त्रात म्हटले आहे.

          पाशांकुशा एकादशी व्रताची कथा: भगवान श्रीकृष्णांनी युधिष्ठिराला सांगितलेली पाशांकुशा एकादशीच्या व्रताची कथा पुढीलप्रमाणे आहे. विंध्य पर्वतावर क्रोधन नावाचा एक क्रूर शिकारी राहत होता. तो एक अतिशय हिंसक, निष्ठूर, अनीतिमान, पापी कृत्ये करणारा व्यक्ती होता. काळाच्या ओघात त्याच्या आयुष्यातील शेवटचा क्षण येणार होता. त्याच्या मृत्यूच्या एक दिवस आधी यमाच्या दूतांनी त्याला निरोप दिला की उद्या तुझ्या आयुष्याचा शेवटचा दिवस आहे, उद्या ते तुझा प्राण घ्यायला येतील. हे जाणून क्रोधन खूप दुःखी झाला आणि घाबरला. यावर उपाय जाणून घेण्यासाठी तो अंगिरा ऋषींच्या आश्रमात पोहोचला. त्यांनी अंगिरा ऋषींना नमस्कार केला आणि आपल्यासोबत घडलेली घटना सांगितली. तो म्हणाला की, त्याने आयुष्यभर पापकर्म केले आहे. यापासून मला मुक्त व्हायचे आहे, म्हणून आपणास विनंती आहे की असा काही उपाय सुचवावा, ज्याने मला मोक्ष मिळेल आणि मी पापांपासूनही मुक्त होईन. मग ऋषींनी पाशांकुशा एकादशीचे व्रत पद्धतशीरपणे पाळण्यास सांगितले. मग त्याने ऋषींनी सांगितल्याप्रमाणे पाशांकुशा एकादशीचे व्रत केले. या व्रताच्या पुण्यकारक परिणामामुळे त्यांच्या आयुष्यातील सर्व पापे नष्ट झाली. जीवनाच्या शेवटच्या क्षणी त्यांनाही श्रीहरींच्या कृपेने मोक्ष मिळाला. भगवान श्रीकृष्णाने युधिष्ठिराला सांगितले की, जो पाशांकुशा एकादशीचे व्रत करतो, त्याला योग्य जीवनसाथी मिळतो. पैशाची आणि धान्याची कमतरता राहत नाही. व्रत करणरी व्यक्ती केवळ स्वत:लाच वाचवत नाही, तर त्याच्या अनेक पिढ्याही सुखावतात. या दिवशी सोने, तीळ, अन्न, पाणी, छत्र इत्यादी दान करणे उत्तम म्हटले आहे.

    - संकलनकर्ता -

                   श्री निकोडे कृष्णकुमार गोविंदा,से.नि.अध्यापक.

                   गडचिरोली, फक्त मधुभाष- 7775041086.