🌟वर्ल्ड चेस ऑर्गनायझेशन या आंतरराष्ट्रीय संस्थेचा जन्मदिवस दि.२० जुलै जागतिक बुद्धिबळ दिन म्हणून साजरा केला जातो🌟
_इतिहासातील सर्वात प्राचीन आणि लोकप्रिय खेळांपैकी एक असणारा, समानता, परस्पर आदर आणि समजूतदारपणा वाढविणाऱ्या बुद्धिबळ खेळाच्या सन्मानार्थ आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ दिन सन १९६६पासून दरवर्षी २० जुलै रोजी साजरा केला जातो. याच दिवशी आंतरराष्ट्रीय बुद्धीबळ महासंघ- एफआयडीईची स्थापना सन १९२४मध्ये झाली असून हा दिवस आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ दिन म्हणून साजरा करण्याची कल्पना युनेस्कोने प्रस्तावित केली होती. यास अधिकृतपणे मान्यता संयुक्त राष्ट्र संघाने २०१९मध्ये दिली. सदर ज्ञानवर्धक माहितीचा संकलित लेख श्री कृष्णकुमार आनंदी-गोविंदा निकोडे गुरूजींनी प्रस्तुत केलाय... संपादक.
वर्ल्ड चेस ऑर्गनायझेशन या आंतरराष्ट्रीय संस्थेचा जन्मदिवस दि.२० जुलै हा जागतिक बुद्धिबळ दिन म्हणून साजरा केला जातो. वर्ल्ड चेस ऑर्गनायझेशनच्या जन्माआधी अनेक वर्षांपासून बुद्धिबळ खेळला जात आहे. अभिमानाची गोष्ट म्हणजे बुद्धिबळाचा जन्म भारतातच झाला होता. चतुरंग हे बुद्धिबळाचेच प्राथमिक रूप होय. बुद्धिबळ हा दोन खेळाडूंनी एका तक्त्यासारख्या पटाच्या दोन्ही बाजूला बसून खेळावयाचा बैठा खेळ आहे. आज आंतरराष्ट्रीय स्तरावर खेळले जाणारे बुद्धिबळ हा पाश्चिमात्य बुद्धिबळ म्हणून ओळखला जातो. बुद्धिबळ सध्या जगातील सर्वांत प्रसिद्ध बैठ्या खेळांपैकी एक आहे. जगभरात अदमासे ६० कोटी हौशी किंवा व्यावसायिक लोक क्लब्जमध्ये, पत्राने, आंतरजालावर व विविध स्पर्धांमधून बुद्धिबळ खेळतात. बुद्धिबळात कला आणि शास्त्र यांचा मिलाफ झालेला दिसतो. स्पर्धात्मक बुद्धिबळाची परंपरा १६व्या शतकात युरोपमध्ये सुरू झाली. सन १८८६ साली विल्हेल्म स्टेइनिट्झ हा पहिला अधिकृत बुद्धिबळ विश्वविजेता झाला. विश्वनाथन आनंद हा भारतीय खेळाडू सन २०१२पर्यंत जगज्जेता होता. बुद्धिबळाच्या सांघिक स्पर्धा बुद्धिबळ ऑलिंपियाड दर दोन वर्षांतून एकदा भरवल्या जातात. दोन आंतरराष्ट्रीय संघटना फेडरेशन इंटरनॅशनल देस इचेक्स- फिडे आणि इंटरनॅशनल करस्पाँडन्स चेस फेडरेशन या जगातील महत्वाच्या स्पर्धा भरवतात.
बुद्धिबळ खेळणार्या संगणकाच्या निर्मितीसाठी संगणकतज्ज्ञ पहिल्यापासून प्रयत्नशील होते. त्यामुळेच अलीकडील बुद्धिबळावर संगणकाचा प्रभाव पडलेला दिसतो. सन १९९७मध्ये गॅरी कास्पारोव्ह- त्यावेळचा जगज्जेता आणि आयबीएम कंपनीचा डीप ब्ल्यू संगणक यांच्यातील सामन्यातून सर्वांत बुद्धिमान- कुशल माणसाला बुद्धिबळात हरवणारी संगणक-प्रणाली तयार करता येते, हे सिद्ध झाले. जरी अनेक देश बुद्धिबळाच्या शोधाचा दावा करत असले, तरी बुद्धिबळ या खेळाची सुरुवात प्रथम भारतात झाली असे सद्यातरी मानले जाते. बुद्धिबळासाठी विविध भाषांत वापरले जाणारे शब्द भारतीय चतुरंग या शब्दापासून तयार झाले आहेत, यावरून हे स्पष्ट होते. चतुरंग म्हणजे सैन्याची चार अंगे- पायदळ, घोडदळ, हत्ती आणि रथ. तसेच प्राचीन काळात फक्त भारतातच सैन्यांमध्ये घोडे, उंट आणि हत्ती हे तीनही प्राणी वापरले जात होते. साहित्यामध्ये बुद्धिबळाचा पहिला संदर्भ इसवी सन पूर्व ५००मध्ये भारतात दिघ निकयमध्ये ब्रह्मजल सुत्त या ग्रंथात आढळतो. पर्शियामधील पहिला संदर्भ ६००च्या दरम्यान आढळतो; येथे त्याला शतरंज असे म्हटले आहे. सातव्या शतकात मोहर्यांचे वर्णन केलेले आढळते. ८००पर्यंत खेळ चीनमध्ये शिआंकी नावाने पोहचला होता. मुस्लीम जगाने शतरंज पर्शियाच्या विजयानंतर उचलला. मोहोर्यांची पर्शियन नावे तशीच राहिली. स्पेनमध्ये त्याला अजेद्रेझ तर बाकीच्या युरोपमध्ये पर्शियन शाह शब्दाच्या विविध रूपांनी ओळखले जाऊ लागले. खेळ पश्चिम युरोप आणि रशियामध्ये तीन वेगवेगळ्या मार्गांनी पोहचला. पहिल्यांदा नवव्या शतकात सुरुवात झाली. १०००पर्यंत सर्व युरोपभर पसरला. इबेरियन पठारावर मुर यांनी दहाव्या शतकात या खेळाची ओळख करून दिली.
बुद्धिबळ हा दोन खेळाडूंसाठी बोर्ड गेम आहे. चीनी बुद्धिबळ आणि शोगी- जपानी बुद्धिबळ यांसारख्या संबंधित खेळांपासून वेगळे करण्यासाठी याला कधीकधी आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ किंवा पाश्चात्य बुद्धिबळ म्हणतात. स्टॉन्टन बुद्धिबळ सेटचा भाग डावीकडून उजवीकडे- पांढरा राजा, काळा रुक, काळी राणी, पांढरा प्यादा, काळा नाइट, पांढरा बिशप असा मांडतात. बुद्धिबळ हा एक अमूर्त रणनीती खेळ आहे, ज्यामध्ये कोणतीही लपलेली माहिती आणि संधीचे घटक नसतात. हे चेसबोर्डवर ८ × ८ ग्रिडमध्ये ६४ चौरसांसह खेळले जाते. पांढरे आणि काळे म्हणून ओळखले जाणारे खेळाडू, प्रत्येक सोळा तुकड्यांवर नियंत्रण ठेवतात. एक राजा, एक राणी, दोन रुक, दोन बिशप, दोन शूरवीर आणि आठ प्यादे असतात. पांढरा प्रथम फिरतो, त्यानंतर काळा फिरतो. प्रतिस्पर्ध्याच्या राजाला चेकमेट करून म्हणजे अटळ कॅप्चरची धमकी देऊन खेळ जिंकला जातो. गेम ड्रॉमध्ये संपुष्टात येण्याचे अनेक मार्ग आहेत. बुद्धिबळाचा रेकॉर्ड केलेला इतिहास किमान सातव्या शतकातील भारतात चतुरंग या समान खेळाच्या उदयापर्यंत परत जातो. आज ओळखले जाणारे बुद्धिबळाचे नियम १५व्या शतकाच्या शेवटी युरोपमध्ये उदयास आले, १९व्या शतकाच्या अखेरीस मानकीकरण आणि सार्वत्रिक स्वीकृतीसह पक्के झाले. आज बुद्धिबळ हा जगातील सर्वात लोकप्रिय खेळांपैकी एक आहे आणि जगभरात लाखो लोक खेळतात. १९व्या शतकात संघटित बुद्धिबळाचा उदय झाला. बुद्धिबळ स्पर्धा आज आंतरराष्ट्रीय स्तरावर फिड- आंतरराष्ट्रीय बुद्धिबळ महासंघ द्वारे नियंत्रित केली जाते. पहिला सार्वत्रिक मान्यताप्राप्त जागतिक बुद्धिबळ चॅम्पियन विल्हेल्म स्टेनिट्झ याने सन १८८६मध्ये त्याच्या विजेतेपदावर दावा केला होता; डिंग लिरेन हा सध्याचा वर्ल्ड चॅम्पियन आहे.
खेळाच्या सुरुवातीपासून बुद्धिबळ सिद्धांताचा एक मोठा भाग विकसित झाला आहे. कलेचे पैलू बुद्धिबळाच्या रचनेत आढळतात. बुद्धिबळाने पाश्चात्य संस्कृती आणि कलांवर प्रभाव टाकला आहे. गणित, संगणक विज्ञान आणि मानसशास्त्र यांसारख्या इतर क्षेत्रांशी त्याचा संबंध आहे. सुरुवातीच्या संगणक शास्त्रज्ञांच्या ध्येयांपैकी एक म्हणजे बुद्धिबळ खेळणारे मशीन तयार करणे. सन १९९७मध्ये गॅरी कास्पारोव्हला पराभूत करताना डीप ब्लू हा विद्यमान जागतिक चॅम्पियनला पराभूत करणारा पहिला संगणक बनला. आजची बुद्धिबळ इंजिने सर्वोत्कृष्ट मानवी खेळाडूंपेक्षा लक्षणीयरीत्या मजबूत आहेत आणि त्यांचा बुद्धिबळ सिद्धांताच्या विकासावर खोलवर परिणाम झाला आहे; तथापि, बुद्धिबळ हा सोडवलेला खेळ नाही, हे ध्यानी घ्यावे!
!! जागतिक बुद्धिबळ दिनाच्या सर्वांना हार्दिक हार्दिक शुभेच्छा !!
- संकलन व सुलेखन -
श्री कृष्णकुमार आनंदी-गोविंदा निकोडे गुरूजी.
पाॅवर स्टेशनच्या मागे, रामनगर, गडचिरोली.
फक्त व्हॉट्सॲप- ९४२३७१४८८३.
0 टिप्पण्या