🌟राष्ट्रीय लघु उद्योग दिन विशेष : भारतीय लघुउद्योगांना पाठिंबा.....!

🌟केंद्र सरकारचे भारतभर लघुउद्योग स्थापन करण्यासाठी विशेष प्रयत्न🌟

       राष्ट्रीय लघु उद्योग दिन हा आज दि.३० ऑगस्ट २०२४ रोजी देशभर साजरा होत आहे. दरवर्षी राष्ट्रीय लघु उद्योग दिन हा ३० ऑगस्ट रोजी साजरा केला जाणारा वार्षिक उत्सव आहे. हे देशभरात लहान व्यवसायांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आणि बेरोजगारांना नोकरीच्या संधी देण्यासाठी समर्पित आहे. लहान उद्योगांच्या एकूण वाढीच्या क्षमतेला चालना देण्यासाठी हा दिवस साजरा केला जातो. राष्ट्रीय लघुउद्योग दिन हा लहान आणि मोठ्या कंपन्यांमधील समतोल विकासाचा मार्ग आहे. भारतात ६.३ कोटींहून अधिक सूक्ष्म, लघु आणि मध्यम उद्योग मंत्रालय-एमएसएमई होय, एकूण निर्यातीमध्ये ४५ टक्के योगदान आहे आणि आंतरराष्ट्रीय बाजारपेठांमध्ये प्रवेश करू शकतात. हा विशेष दिवस नवीन उद्योगांच्या उभारणीसाठी आणि राज्याची आर्थिक स्थिती वाढवण्यासाठी मदत करतो.

               राष्ट्रीय लघुउद्योग दिनाचा इतिहास आणि महत्त्व- ऑगस्ट २०००मध्ये, लघु उद्योग मंत्रालयाने भारतातील लहान कंपन्यांना विशेष समर्थन देण्यासाठी लघु उद्योग- एसएसआई  क्षेत्रासाठी एक व्यापक धोरण पॅकेज सुरू केले. सद्याच्या लघु, मध्यम आणि मोठ्या उद्योगांना संतुलित सहाय्य प्रदान करण्यासाठी, नवीन उद्योगांची स्थापना करण्यासाठी आणि देशाचे आर्थिक आरोग्य सुधारण्यासाठी घेतलेल्या प्रयत्नांचे स्मरण करण्यासाठी एसएसआई  दिवस नियुक्त करण्यात आला आहे. दि.३० ऑगस्ट २००० रोजी लघु उद्योग मंत्रालयाने नवी दिल्ली येथे त्याचे अधिवेशन आयोजित केले होते, ज्यामध्ये सर्वोत्कृष्ट उद्योगांना राष्ट्रीय पुरस्कार देण्यात आले. तेव्हापासून केंद्र सरकारने भारतभर लघुउद्योग स्थापन करण्यासाठी विशेष प्रयत्न केले.

            राष्ट्रीय लघुउद्योग दिन ग्रामीण आणि शहरी भागातील व्यक्तींसाठी कामाच्या संधी निर्माण करण्यासाठी लघु उद्योगांचे महत्त्व दर्शवितो. याचे कारण असे की लहान व्यवसाय हे श्रम-केंद्रित असतात आणि त्यात गुंतलेल्या भांडवलाची एकके रोजगाराचे उच्च प्रमाण टिकवून ठेवतात. शिवाय, ते आर्थिक शक्तीचे असमान वाटप करण्यास मदत करते. लघु उद्योगांचे प्रकार- राष्ट्रीय लघु उद्योग दिन विशेषत: भारतातील लघुउद्योगांना प्रवृत्त करण्यासाठी साजरा केला जातो, मग ते उत्पादन किंवा सेवा क्षेत्रातील असो. पुढे दिलेल्या पाच प्रकारांमध्ये त्यांचे वर्गीकरण केले आहे- १) उत्पादन उद्योग: भूमिका- थेट वापरासाठी आणि प्रक्रिया उद्योगांसाठी संपूर्ण अहवाल तयार करणे. उदा. नाणे, खादी, अन्न प्रक्रिया, यंत्रमाग, अभियांत्रिकी उद्योग इ. २) अनुषंगिक उद्योग: भूमिका- मोठ्या उद्योगांद्वारे वापरलेले भाग आणि घटकांचे उत्पादन करणे. उदा. ऑटोमोबाईल्स, रेल्वे इंजिन आणि ट्रॅक्टरचे उद्योग. ३) सेवा उद्योग: भूमिका- यांत्रिक उपकरणे राखण्यासाठी आवश्यक असलेली लाईट दुरूस्तीची दुकाने झाकून ठेवा आणि व्यावहारिकरित्या मशीन-आधारित आहेत. उदा- बँकिंग, संप्रेषण, घाऊक, किरकोळ व्यापार, अभियांत्रिकी आणि संगणक सॉफ्टवेअर विकास. ४) फीडर इंडस्ट्रीज: भूमिका- विशिष्ट प्रकारची उत्पादने आणि सेवांमध्ये विशेषज्ञ. उदा- कास्टिंग, इलेक्ट्रोप्लेटिंग, वेल्डिंग इ. ५) खाणकाम किंवा खाणी: भूमिका- हे अत्यंत वैविध्यपूर्ण आहेत. उदा- जीवाश्म इंधन खाणी (कोळसा आणि लिग्नाइट खाण, तेल आणि वायू काढणे, वाळू किंवा दगड खोदणे, धातूंच्या खाणी इ.

          भारतातील लघुउद्योग

नैसर्गिक लघुउद्योग दिन साजरा करण्याचा मुख्य उद्देश भारतातील लघुउद्योगांना पाठिंबा देणे हा आहे. या अंतर्गत लोकांची वाढती मागणी आणि कच्च्या मालाच्या नैसर्गिक पुरवठ्यामुळे उत्पादन उद्योग सतत वाढत आहेत. भारतात सुमारे २१ लघु उद्योग आहेत आणि ७५००हून अधिक उत्पादने तयार केली जातात. खाली भारतात चालणारे काही छोटे उद्योग आहेत.

          भारतातील लघुउद्योग: पेपर उत्पादने आणि छपाई, अन्न उत्पादने, इलेक्ट्रिकल आणि मशीनरी भाग, लाकूड आणि धातू उत्पादने, सुती कपडे, रासायनिक उत्पादने, पेये आणि तंबाखू, लेदर आणि लेदर उत्पादने, रबर आणि प्लास्टिक उत्पादने आदी आहेत.

         राष्ट्रीय लघुउद्योग दिनाविषयी महत्वाची माहिती की लघु-उद्योग म्हणजे अशा उद्योगांचा उल्लेख जेथे मर्यादित संसाधनांसह उत्पादन केले जाते. सूक्ष्म लघु आणि मध्यम उद्योग विकास कायदा-२००६अनुसार जर प्लांट आणि यंत्रसामग्रीमधील गुंतवणूक रु. पेक्षा जास्त असेल तर उद्योग हा एक लघु उद्योग आहे. २५ लाख परंतु रु. पेक्षा जास्त नाही.  भारतातील लघु-उद्योगाचा वाटा एकूण वस्तू आणि सेवांपैकी ४० टक्के आहे आणि देशभरातील लोकांना रोजगार देतात.

भारताचा निर्यात उद्योग लहान उद्योगांवर मोठ्या प्रमाणात अवलंबून आहे. हे उद्योग भारतातून निर्यात होणाऱ्या जवळपास निम्म्या मालाचे उत्पादन करतात.

जून २०२०मध्ये सरकारने एमएसएमई व्याख्येच्या वरच्या दिशेने सुधारणा करण्यास मान्यता दिली. देशातील एमएसएमईंना उर्जा देण्यावर सरकारच्या प्राथमिक लक्षाच्या अनुषंगाने हे केले गेले.

आत्मनिर्भर भारत पॅकेज अंतर्गत, सरकारने एमएसएमईच्या व्याख्येत गुंतवणूक आणि वार्षिक उलाढाल या दोन्हीचे एकत्रित निकष जोडले आहेत. सरकारने एमएसएमई क्षेत्रात रु.५०,००० कोटी इक्विटी वित्तपुरवठा सुलभ करण्यासाठी आणि भारतातील एमएसएमईएस वाढण्यास आणि विस्तारण्यास मदत करण्यासाठी आत्मनिर्भर भारत- एसआरआई फंड देखील सुरू केला.

एमएसएमईंना प्रोत्साहन देण्यासाठी इतर उपक्रमांमध्ये उद्यम नोंदणी, नॅशनल एससी-एसटी हब- एनएसएसएच, चॅम्पियन्स पोर्टल आणि एंटरप्राइज डेव्हलपमेंट सेंटर्सची स्थापना यांचा समावेश आहे.

            उद्यम ही एक ऑनलाइन नोंदणी प्रक्रिया आहे जी एमएसएमईंना कोणत्याही कागदपत्रांशिवाय आणि शुल्काशिवाय नोंदणी सुलभ करण्यासाठी प्रदान केली जाते. नॅशनल एससी-एसटी हब ही एससी-एसटी समुदायामध्ये उद्योजकता संस्कृतीला चालना देण्यासाठी सुरू केलेली योजना आहे. चॅम्पियन्स पोर्टल हे एक व्यासपीठ आहे जे एमएसएमईच्या सर्व गरजांसाठी सिंगल-विंडो सोल्यूशनची सुविधा देते आणि त्यांच्या तक्रारी, प्रोत्साहन आणि समर्थन यासाठी एक व्यासपीठ प्रदान करते. एमएसएमई  मंत्रालयाने उद्योजकांचे नेटवर्क तयार करण्यासाठी आणि विद्यमान आणि महत्त्वाकांक्षी एमएसएमईएसना व्यावसायिक मार्गदर्शन आणि समर्थन देण्यासाठी भारतभर १०२ एंटरप्राइज डेव्हलपमेंट केंद्रांची स्थापना केली.

!! भारतीय राष्ट्रीय लघुउद्योग दिन चिरायु होवो  !!  

                   - संकलन व सुलेखन -

                   श्री कृष्णकुमार आनंदी-गोविंदा निकोडे गुरूजी.

                   एकता चौक, रामनगर वॉर्ड, गडचिरोली.

                   फक्त व्हॉट्सॲप- 9423714883.